Η Λογοθεραπεία είναι μια σύνθετη λέξη για ένα σύνθετο επάγγελμα. Το πρώτο συνθετικό είναι η λέξη λόγος και το δεύτερο η λέξη θεραπεία.
Συμπερασματικά, η Λογοθεραπεία είναι η επιστήμη που θεραπεύει τον λόγο. Στην πραγματικότητα, η Λογοθεραπεία είναι πολύ περισσότερα από αυτό. Είναι η θεραπευτική διαδικασία που οδηγεί στην βελτίωση της επικοινωνίας.
Επικοινωνία είναι η ικανότητα του ανθρώπου να εκφράζει και να μεταδίδει ιδέες με στόχο να επηρεάσει την συμπεριφορά του άλλου, με την προϋπόθεση ότι ο άλλος θα προσλάβει το μήνυμα και θα δράσει ανάλογα (Kiernan, Reid & Goldbart, 1987).
Από τον παραπάνω ορισμό φαίνεται ότι για να υπάρξει επικοινωνία αφενός χρειάζονται δύο τουλάχιστον άνθρωποι, αφετέρου χρειάζεται κάθε ένας από αυτούς να έχει ιδέες που θέλει να επικοινωνήσει (ιδέα) και να μπορεί να οργανώσει τις ιδέες του (κωδικοποίηση). Αυτός που επικοινωνεί τις ιδέες του, ο Πομπός, θα πρέπει να τις εκφράσει χρησιμοποιώντας ένα μέσο επικοινωνίας, είτε τον λόγο, είτε κάποια άλλη εναλλακτική μορφή επικοινωνίας όπως την Νοηματική Γλώσσα (μεταφορά) . Ο παραλήπτης των ιδεών, ο Δέκτης, λαμβάνει το μήνυμα και πρέπει να είναι σε θέση να το αναλύσει και να το κατανοήσει (αποκωδικοποίηση). Ωστόσο, ο Πομπός και ο Δέκτης πρέπει να μπορούν να ανιχνεύουν και να αξιολογούν και τους εξωλεκτικούς τρόπους επικοινωνίας και το πλαίσιο της επικοινωνίας όπως τον τρόπο στάσης του σώματος , την ένταση της φωνής ή τον τρόπο με τον οποίο μεταφέρεται η ιδέα. Ταυτόχρονα, πρέπει να είναι σε θέση να κρίνουν πότε είναι η κατάλληλη στιγμή, ποιό είναι το κατάλληλο μέρος και ποιός είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για να απευθύνουν τις ιδέες τους.
Συνεπώς, η επικοινωνία είναι μια σύνθετη διαδικασία με αρκετά επιμέρους στάδια. Αν κάποιο από αυτά τα στάδια δεν λειτουργήσει σωστά τότε οδηγούμαστε σε μη επιτυχημένη επικοινωνία.
Ο Λογοθεραπευτής εντοπίζει ποιο από αυτά τα στάδια (ιδέα, κωδικοποίηση, μεταφορά, αποκωδικοποίηση, εξωλεκτική επικοινωνία, πλαίσιο) παρουσιάζει δυσκολία και παρεμβαίνει.
Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά κάθε στάδιο επικοινωνίας και πώς μπορούμε να το εντοπίσουμε στα παιδιά:
· Ιδέα
Σας έχει τύχει να είστε σε μια παρέα και να μην ξέρετε πώς να αρχίσετε μια συζήτηση ή να μην γνωρίζετε καθόλου το αντικείμενο μιας συζήτησης με αποτέλεσμα να μην μπορείτε να συμμετέχετε σε αυτήν; Στα παιδιά, η έλλειψη ιδεών αρχικά εντοπίζεται στο παιχνίδι. Τα παιδιά αυτά δεν προτείνουν παιχνίδια στους συνομήλικούς τους ενώ σε παιχνίδια ρόλων ή φανταστικό παιχνίδι συνήθως δεν εμπλέκονται καθόλου. Μεγαλώνοντας δυσκολεύονται πολύ να συμμετέχουν σε όποια μαθησιακή διαδικασία απαιτεί έκφραση ιδεών, επίλυση προβλημάτων ή εξαγωγή συμπερασμάτων αλλά και σε οποιαδήποτε κοινωνική συνθήκη.
· Κωδικοποίηση - αποκωδικοποίηση
Έχετε προσπαθήσει ποτέ να χρησιμοποιήσετε μια ξένη γλώσσα την οποία γνωρίζετε ελάχιστα με κάποιον που την γνωρίζει άπταιστα; Η επικοινωνία αυτή σίγουρα δεν ήταν απόλυτα επιτυχημένη λόγω της δυσκολίας σας στην κωδικοποίηση αλλά και την αποκωδικοποίηση μίας όχι τόσο προσιτής, για εσάς, γλώσσας. Κωδικοποίηση είναι το πώς θα οργανώσω το μήνυμα που θέλω να μεταφέρω, τί λέξεις θα χρησιμοποιήσω, με ποιά σειρά καθώς και πώς θα συντάξω τις προτάσεις μου. Αποκωδικοποίηση είναι το πώς αντιλαμβάνομαι το μήνυμα του συνομιλητή μου όπου και πάλι πρέπει να έχω επαρκείς γνώσεις λεξιλογίου, γραμματικής και συντακτικού. Τα παιδιά με δυσκολίες στην κωδικοποίηση μπορεί να χρησιμοποιούν φτωχό λεξιλόγιο ή να μην ανακαλούν γρήγορα λέξεις. Ακόμη, μπορεί λόγω της δυσκολίας τους στην οργάνωση του λόγου είτε να παραλείπουν σημαντικές πληροφορίες, είτε οι πληροφορίες που δίνουν να είναι συγκεχυμένες και όχι πάντα εντός θέματος. Ενώ τα παιδιά με μειωμένη αποκωδικοποίηση μπορεί να δυσκολεύονται να ακολουθήσουν σύνθετες οδηγίες, να μην μπορούν να κατανοήσουν μια μικρή ιστοριούλα ή ένα παραμύθι, γεγονός που συχνά συμβάλλει στην μειωμένη συγκέντρωση του παιδιού.
· Μεταφορά
Ένα μήνυμα μπορεί να μεταφερθεί είτε λεκτικά, είτε με κάποια άλλη μορφή επικοινωνίας (γραπτώς, με την χρήση Νοηματικής Γλώσσας ή με άλλες ενναλακτικές μορφές επικοινωνίας). Λεκτικά, η μεταφορά του μηνύματος προϋποθέτει καλή άρθρωση των φωνημάτων καθώς και ομαλή ροή. Ένα παιδί με δυσκολίες στο στάδιο της μεταφοράς μπορεί να δυσκολεύεται να αρθρώσει κάποια φωνήματα (όπως ο Θανασάκης του Αρκά), να παραλείπει συλλαβές από λέξεις (για παράδειγμα αντί για πατάτα να λέει «τάτα»), να αλλάζει τη σειρά φωνημάτων ή συλλαβών (για παράδειγμα «φειγλιτζούρι» αντί για γλειφιτζούρι) ή να επαναλαμβάνει φωνήματα-συλλαβές ή λέξεις (για παράδειγμα θε-θε-θέλω).
· Εξωλεκτικοί τρόποι επικοινωνίας και πλαίσιο
Ο τρόπος που λέω κάτι, οι εκφράσεις μου, ο τόνος της φωνής μου ή και η στάση του σώματος μου μπορεί να μεταφέρουν ένα τελείως διαφορετικό μήνυμα ακόμα και αν οι λέξεις παραμένουν ίδιες. Πόσες φορές έχετε παρεξηγήσει ένα μήνυμα σε ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης γιατί δεν υπήρχε η εξωλεκτική επικοινωνία;
Τα παιδιά με δυσκολίες στην ερμηνεία της εξωλεκτικής επικοινωνίας συχνά μιλάνε μονότονα, χωρίς χρωματισμό στην φωνή. Συνήθως δεν κατανοούν πότε μιλάμε σοβαρά, θυμωμένα, ειρωνικά ή χαρούμενα. Για παράδειγμα, αν σε ένα παιδί που δυσκολεύεται να κατανοήσει την ειρωνεία ο γονιός του του πει με ειρωνικό τόνο: «μπράβο, συνέχιζε να φωνάζεις έτσι» τότε το παιδί θα συνεχίσει να φωνάζει καθώς θεωρεί ότι ο γονιός του το επιβράβευσε.
Η κατανόηση του πλαισίου της επικοινωνίας αναφέρεται σε πιο μεγάλα παιδιά. Αφορά στην κατανόηση του πώς θα μιλήσω αλλά και ποιά θα είναι η στάση του σώματός μου σε διάφορες συνθήκες (γονέας – παιδί, δάσκαλος -παιδί , φίλοι) και διάφορα μέρη (σπίτι, σχολείο, ιατρείο κ.α.).
Συνεπώς, η λογοθεραπεία δεν ασχολείται μόνο με την άρθρωση των φωνημάτων αλλά με πολλά και εξίσου σημαντικά κομμάτια της επικοινωνίας. Είναι απαραίτητο οι όποιες σχετικές δυσκολίες εμφανίζονται στην παιδική ηλικία να αξιολογούνται άμεσα από έναν Λογοθεραπευτή και, εάν χρειαστεί, να ακολουθήσει θεραπευτική παρέμβαση.
Η έγκαιρη πρόληψη και θεραπεία είναι ένα από τα μεγαλύτερα δώρα που μπορείτε να προσφέρετε στο παιδί σας!
Ορειάνου Νικολέττα,
Λογοθεραπεύτρια - Ιπποθεραπεύτρια
Αναφορές
Kiernan, C., Reid, B. & Goldbart, J. (1987). Foundations of Communication and Language. Manchester University Press.